Đây là trong khoảng trong nghề do các nghệ nhân hoa kiểng đặt ra để chỉ những cây mai trồng với mục tiêu chỉ sử dụng phần gốc của nó để làm gốc ghép mai. Như quý vị đã biết, để phục vụ cây mai ghép, ta cần có trong tay những “nguyên liệu” sau đây: gốc ghép và cành ghép, mắt ghép.

Trước đây vài ba mươi năm, lúc cây mai ghép chưa có thị phần rộng lớn như ngày nay thì việc tậu gốc ghép cho cây mai ghép hơi dễ dàng. Người có nhu cầu chỉ cần tậu những cây mai mọc hoang dại ngoài bờ bụi hay trong các vườn tược, bứng lên đem về dùng. Hoặc mua mua mai cây ở các vựa bán mai kiểng, giá cũng ko cao. Chỉ cần chọn những cây mai tơ, khỏe, ko bị sâu bệnh, dù là mai vàng năm cánh, hay mai tứ quí đều được.

nếu như chọn được những gốc “lão mai” có tuổi đời vài ba chục năm, có bộ rễ đầy u nần thì càng có giá tri hơn, lại càng mừng.

Thế nhưng, về sau này lúc cây mai ghép có thị phần đa dạng thì nhà vườn nào hàng năm cũng cần có số lượng gốc ghép thật nhiều, đến hàng trăm, thậm chí hàng ngàn gốc thì… chỉ còn cách chủ động sản xuất gốc ghép tại chỗ mới có đủ mà sử dụng. Hơn nữa, ví như trồng dư ra đem bán lại cho người trong nghề cũng có lắm quý khách.

Theo kinh nghiệm của phổ thông nghệ nhân sống lâu năm trong nghề trồng mai thì gốc ghép được lấy từ giống mai vàng năm cánh có khả năng sinh trưởng tốt và ít bị sâu bệnh. Vì thế, cứ sau tết Nguyên đán độ một tháng, hoa của các cây mai vàng đã tàn rồi hột của nó trổ màu đen như hột mãng cầu ta (hột đã chín) thì lặt hết vào làm giống. Hột tươi lặt vào có thể đem gieo ngay hoặc cất trong thau, trong thúng đặt vào nơi thoáng mát trong nhà, chờ một hai tháng sau đem gieo cũng được.

Những hột mai già nếu như ta ko lặt hái thì cũng rụng xuống đất và mọc thành mai con.

Hột mai giống sau này sẽ được gieo trong vườn ươm.

lúc chọn được cuộc đất để làm vườn ương, trước nhất chủ vườn phải lo cuốc xới cho cuộc đất tơi xốp, bón lót phân chuồng hoai, phân rác mục cho số đông, sau đấy mới lên liếp để ương hột mai giống.

Liếp ương hột mai phải đủ cao, và chung quanh co phải tạo mương rãnh thoát nước hiệu quả để giảm thiểu bị úng ngập trong tháng mưa bão hoặc khi triều cường.

Chuẩn bị tốt công tác này thì việc trồng mai nguyên liệu mới gặt hái được thành công như ý.

Hột mai giống gieo trên liếp nên theo hàng lối, sao cho hàng cách hàng khoảng 20cm, và hột cách hột khoảng 10cm là vừa. Lúc gieo hột vào liếp, ta nên sử dụng một cây que lớn bằng chiếc đũa ăn cơm, thọc sâu vào đất chừng 2cm rồi bỏ xuống lỗ ấy một hột mai giống. Do hột mai có khả năng nảy mầm rất tốt, có thể đạt đến mức sắp cả trăm % nên ta không cần lo xa mà gieo một lỗ đến 2 ba hột giống.

Sau lúc gieo hột xong, ta nên phủ một lớp mỏng rơm rạ khô trên khắp mặt liếp ương để che mưa nắng. Song song phải tưới nước bằng vòi hương sen giúp đất liếp đủ ẩm để hột mai giống dễ nảy mầm.

khi cây mai con lên cao cỡ gang tay hoặc hơn một tẹo là lúc ta bứng chúng ra trồng vào chậu hoặc trồng nhất định ở ngoài vườn. Mỗi cây mai con nên bứng có bầu đất mới bảo quản được bộ rễ nguyên vẹn, nhờ đấy mà khi trồng vào chậu hay trồng ngoài vườn cây mới không mất sức và sinh trưởng tốt.

Mai con trồng trong chậu để chờ làm gốc ghép sau này, tuy cũng là trồng trợ thời, nhưng thời kì cũng tới vài ba năm hoặc lâu hơn. Thế nên, đất trong chậu phải được bón phân tro hầu hết, nhờ ấy cây mới đủ chất tốt cho sức khỏe mà to nhanh.

ví như mai con đem trồng ngoài vườn thì đất vườn cũng phải cày bừa kĩ, sau ấy lên liếp, bón lót như đất gieo hột giống trước đây.

Trên tiếp trồng lần này, ta phải đào hố có con đường kính chừng hai gang tay, và sâu 30cm, dưới hố bón phân chuồng hoai mục, trộn tro trấu và mụn xơ dừa rồi mới đặt bầu mai con vô trồng. Cứ mỗi hố trồng một cây, sao cho hố cách hố 1m và hàng cách hàng 1m, đủ rộng cho cây mai con làm gốc chép lớn mạnh tốt sau này.

lúc cây mai con cao gần mét, thân to bằng ngón tay cái trở lên là có thể dùng làm gốc ghép được.

khi này chúng lại được đào lên với nguyên bầu đất rồi đặt lâm thời vào nơi mát mẻ để nhà vườn với kinh nghiệm nghề nghiệp lâu năm của mình Quan sát kỹ dáng thế của từng cây ra sao mà cưa bỏ những phần thân nhánh cho là không hợp cách. Sau đấy, phần gốc còn lại sẽ được trồng vào chậu và đặt vào chỗ có bóng râm mát mẻ chờ tháp ghép…

Việc chọn cành hay mắt ghép (bo) không đòi hỏi nhiều công sức như cách tạo gốc ghép vừa được trình bày ở phần trên.

Như quí vị đã biết, thời gian khoảng chục năm đầu khi cây mai ghép xây dựng thương hiệu, nhiều người thích chơi những cây mai cùng một gốc mà lại trổ phổ quát sắc hoa như mai vàng (hoàng mai), mai trắng (bạch mai), mai xanh (thanh mai)… cho rằng tương tự mới lạ, mới quí. Nhưng càng về sau, khách chơi mai lại thích mai vàng. Những cây mai ghép chỉ được ghép một thứ mai quí như mai Giảo 12 cánh, hoặc mai Huỳnh Tỷ 24 cánh, đều là mặt hàng được phổ thông người chọn mua. Quí vị đã biết, những giống mai nức danh này ra hoa đóa lớn, hoa có phổ thông cánh, xếp thành nhiều tầng, màu sắc lại tươi tỉnh nên càng nhìn càng ưa…

Để có đủ cành ghép và mắt ghép (còn gọi là bo hay vảy), nhà vườn phải trồng một vài cây mai Giảo, mai Huỳnh Tỷ. Có chủ động được việc này mới có đủ vật liệu mà ghép mai.

Dù ấy là những giống mai quí nhưng vì trồng chỉ với mục tiêu thu hoạch cành và mắt (bo) sau này để ghép vào gốc ghép, nên ta có thể trồng bằng kỹ thuật hữu tính là ương bằng hột, hoặc bằng cách giâm cành cũng được.

Cây mai nếu như trồng với mục tiêu này, hằng ngày chỉ cần lo tưới bón cho cây, và phòng trừ sâu rầy bệnh hại để giúp cây sinh trưởng tốt. Nhà vườn không cần bỏ công sức ra uốn tỉa, tháp ghép để tạo dáng mai vàng từ nhỏ như đối với những cây mai kiểng khác.

Cũng xin được trình bày thêm là khi ghép mai phải chọn lấy những cành tốt tươi, ko được non quá mà cũng không già quá, vì chúng sẽ mất khả năng mọc mạnh.

Còn chọn mắt ghép thì chọn lấy mắt lá hoặc chồi non mới nhú mới tốt. Hơn nữa cành ghép và mắt ghép khi tách rời khỏi cây mẹ thì nếu được ghép ngay trong ngày mới có khả năng sống cao. Chính vì những lẽ ấy nên đa số người trồng mai ghép phải dành ra một khoảnh đất để trồng mai vật liệu, để lúc nào cần là có sẵn mà sử dụng.

– Cây mai nguyên thủy: Mai nguyên thủy là tên gọi mới được đặt ra của cây mai mà người mình trồng với mục tiêu cắt cành lấy hoa chưng cúng trong ba ngày tết thuở xưa.

nói rõ ra, cây mai nguyên thủy là giống mai vàng 5 cánh, trong đó có các giống mai trâu (châu), mai sẻ, mai cánh tròn, mai cánh dún, mai thơm… ngày nay rất ít người trồng, mà người trồng cũng ko có các bạn, nên nhà vườn chừa đất để trồng mai ghép bán được giá hơn.

Cây mai nguyên thủy như phần trên chúng tôi đã bộc lộ, chỉ được trồng để lấy gốc ghép mà thôi.

– Cây mai bonsai: Trong phổ quát vườn mai hiện nay, ngoài số lượng mai ghép chiếm phần đông, còn có 1 số chậu mai bonsai được trồng, vì cũng là mặt hàng bán chạy nhờ có một lượng đáng kể khách hàng riêng.

Cây mai bonsai còn có tên là “kiểng lùn trồng trong chậu trẹt”, có xuất xứ trong khoảng Trung Hoa, đến Nhật Bản, và có mặt tại nước ta hầu hết cùng thời với mai ghép. Do có bề ngoài đặc trưng nên từ lúc góp mặt trong làng hoa kiểng, cây mai bonsai đã chóng vánh gây được sự chú ý đặc thù của phần nhiều người chơi hoa kiểng, nhất là người ở đô thị.

Mai bonsai tuy nhỏ nhưng mỗi cây đều có nét đặc biệt riêng. Nhờ vào óc sáng tao hữu hiệu và bàn tay khéo léo của các nghệ nhân hoa kiểng mà cây mai bonsai mới mang được vẻ đẹp diệu kỳ của một cây “lão mai” hoang dã sống trong cảnh mưa dập gió vùi ngoài trời cả trăm năm, nay được thu nhỏ lại thành cây kiểng lùn một cách khéo léo.

Nghệ nhân đã tốn rộng rãi công sức và thời giờ trong việc phả vào cây kiểng lùn này những nét kỹ xảo qua sự già cỗi của bộ rễ khí sinh nổi côm lên trên bề mặt chậu, gốc các loại mai cúc với đa dạng u nần sần sùi, tới vỏ cây nứt nẻ với những vết trầy xước, rồi những hang hốc trông rất bỗng nhiên nên càng nhìn ngắm ta càng thấy cây kiểng luifn này có những đường nét giống tạc như cây cổ thụ mọc tự dưng ở ngoài trời, nên càng ngắm càng không thấy chán.

Sở dĩ được vậy là do cây mai bonsai được nghệ nhân ra sức uốn tỉa và tháp ghép dựa theo năm thế cơ bản như ta đã biết là thế Trực, thế Cận trực, thế Hoành, thế Ngọa và thế Huyền nhai. Nhiều cây còn được uốn tỉa theo nhiều thế phụ khác, giống như nghệ thuật uốn tỉa kiểng cổ của người xưa. Và dù tuy ít cành, ít hoa nhưng mai bonsai vẫn đủ sức lôi kéo được sự chiêm ngưỡng và lòng mến mộ của rất nhiều người xem.

Mặt khác, sở dĩ cây mai bonsai kể riêng và kiểng bonsai khái quát càng ngày càng được ưa chuộng là do cây kiểng nhỏ bé này thích hợp với môi trường sống quá chật hẹp của phần lớn thị dân. Ở nhà vẫn xuất hiện vài ba chậu mai bonsai mang dáng điệu của cây kiểng cổ tuyệt đẹp, thử hỏi mấy ai lại không thích?

thành phố ngày nay do nạn bùng nổ dân số nên đi tới đâu cũng toàn gặp cảnh đất hẹp người đông, nhà cửa thi nhau mọc lên như nấm, nên không mấy người nào được may mắn sống trong những ngôi nhà có sân rộng, dù chỉ độ mươi mét vuông thôi để lập vườn hoa gia đình theo đúng thị hiếu của mình.

trường hợp này chỉ mới xảy ra ở nước mình chừng ba bốn thập niên nay thôi. Nhưng, trước đấy hàng trăm năm, nhiều thành thị ở châu Âu, châu Mỹ đã phải gồng mình chịu cất cảnh sống chật chội như vậy rồi!

Được biết, vào những thập niên đầu thế kỷ 20, các đô thị lớn nhỏ ở Âu Mỹ nơi đâu nhà cửa cũng rộng thênh thang, tình cờ phải miễn cưỡng sắp có vô số dân quê lũ lượt kéo lên thành thị để kiếm tìm việc làm. Từ ấy, nhà cửa được xây đựng phổ quát thêm, đất đai lên giá dần… và sau một thời kì không lâu, sắp như thường còn nhà nào còn miếng đất trống trước sân để lập vườn hoa gia đình như trước nữa.

Sống trong môi trường quá chật hẹp như vậy, nhưng ai có lề thói thích chơi hoa kiểng không sao hạn chế sự bực bõ, phiền não, khổ sở nữa…

Như quí vị đã biết, vào thời xa xưa đó, dù ở tỉnh thành, hầu hết nhà nào cũng lập vườn hoa rộng lớn, và rộng rãi người lại có sở thích trồng những cây kiểng có thân cao lớn đến 5-10 mét tỏa bóng mát một vùng. Nay, đất hẹp người đông thì đâu nhà nào còn đất trống để trồng những cây kiểng đó?

không còn đất đai phổ quát để chơi kiểng to, mọi người mới quay sang chơi kiểng bonsai, trước nhất vì thích thú với cây có ngoài mặt lạ, sau cảm thấy kiểng bonsai mới hợp với những nơi “phố thị trấn chật hẹp người đông đúc”…

Chậu mai bonsai vốn nhỏ gọn, ko chiếm phổ quát diện tích: một chỗ trống ở bao lơn, trên tủ chè, bàn salon hoặc bàn giấy… trông vừa đẹp lại gọn gàng.

Do cây kiểng bonsai vừa gọn nhẹ, mà mỗi cây đều có một ngoại hình đặc trưng, sắp như không cây nào giống cây nào nên mặt hàng này không phải chờ đến tận tết mới có nhiều người mua tậu, mà bán được vòng vo năm. Còn một lý do khác cần đề cập tới nữa, là kiểng bonsai nói chung, mai bonsai nói riêng thường được bán với giá hợp với túi tiền của giới bình dân.